Ομιλία Αν. Υπουργού Έρευνας και Καινοτομίας Κώστα Φωτάκη στην Βουλή για τον προϋπολογισμό οικονομικού έτους 2019
«Κυρίες και Κύριοι Βουλευτές,
Αυτός ο Προϋπολογισμός διαφέρει από τους προηγούμενους. Βρισκόμαστε πλέον στη μεταμνημονιακή εποχή, έχουμε απαλλαγεί από την Επιτροπεία, η χώρα μπορεί να πάρει κάποιες ανάσες. Η κυβερνητική πολιτική μπορεί να χαραχθεί με καλύτερη ευκρίνεια και να αναδειχθεί η ιδεολογική ταυτότητα που πρεσβεύει η Κυβέρνηση. Αυτό αποτυπώνεται στον προϋπολογισμό του 2019.
Οι προκλήσεις βέβαια παραμένουν πολλές και μεγάλες. Τρεις είναι αυτές που ξεχωρίζουν:
Πρώτα η εξασφάλιση της οικονομικής και δημοσιονομικής σταθερότητας της χώρας. Να μη γυρίσουμε πίσω.
Ακολουθεί η ενίσχυση της Εργασίας και του Κοινωνικού Κράτους, με έμφαση στην Υγεία και την Παιδεία που τόσο επλήγησαν κατά την περίοδο των μνημονίων.
Και τρίτον η διαμόρφωση ενός νέου παραγωγικού προτύπου Ανάπτυξης. Ενός νέου αναπτυξιακού προτύπου που θα στηρίζεται στην ένταση της Γνώσης, στη διαμόρφωση της Κοινωνίας της Γνώσης και της Οικονομίας της Γνώσης. Της Γνώσης που έχει τη δική της αυταξία και με βάση την Παιδεία διευρύνει τους πνευματικούς ορίζοντες της Κοινωνίας και την ισχυροποιεί μέσα από τη μάθηση και τη μόρφωση.
Της Γνώσης και της Καινοτομίας που κατά κύριο λόγο προκύπτουν από την επιστημονική Έρευνα και μπορεί να επηρεάσουν σημαντικά την αναπτυξιακή προσπάθεια της χώρας. Πρόκειται για ένα πρότυπο που προάγει την υγιή και καινοτόμο επιχειρηματικότητα σε αντιδιαστολή με τις κρατικοδίαιτες και παρασιτικές πρακτικές του παρελθόντος.
Και οι τρεις παραπάνω προκλήσεις έχουν αναφορές στον προς ψήφιση Προϋπολογισμό. Εδώ θα εστιάσω στην τρίτη που αφορά την Έρευνα και την οικοδόμηση της Οικονομίας της Γνώσης.
Σε περιόδους κρίσης, η Έρευνα αποτελεί τον εύκολο στόχο για περικοπές. Παρόλα αυτά, στον Προϋπολογισμό του 2019 συνεχίζεται η αυξητική πορεία των τριών προηγούμενων ετών, από την αρχή αυτής της διακυβέρνησης.
Ο Τακτικός Προϋπολογισμός της Γενικής Γραμματείας Έρευνας και Τεχνολογίας (ΓΓΕΤ) από 64 εκ. € το 2015 φτάνει, συνεχώς αυξανόμενος, τα 121 εκ. € το 2019 και το ΠΔΕ από 141 εκ. € το 2015 προβλέπεται να διαμορφωθεί στα 244 εκ. € για το 2019.
Αντίστοιχα, οι συνολικές δαπάνες για την Έρευνα και Ανάπτυξη (Ε&Α) στη χώρα ακολουθούν μια ανάλογη ισχυρά αυξητική τάση, σημειώνοντας ιστορικά ρεκόρ τόσο σε απόλυτους αριθμούς όσο και ως ποσοστό του ΑΕΠ.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης (ΕΚΤ), μέσα σε συνθήκες βαθειάς οικονομικής κρίσης, οι δαπάνες για την Έρευνα από 1.48 δισ € το 2014, ποσό που αντιστοιχεί σε 0,83% του ΑΕΠ, ξεπερνούν τα 2.03 δισ € το 2017 φτάνοντας στο 1,14% του ΑΕΠ, πλησιάζοντας σταθερά τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.
Αν μάλιστα συγκρίνουμε τα παραπάνω στοιχεία με τα χρόνια της ευμάρειας και των παχιών αγελάδων θα δούμε καθαρά την εντελώς διαφορετική αντίληψη που επικρατούσε τότε σε σχέση με το σήμερα. Το 2003 οι συνολικές επενδύσεις στην Έρευνα ήταν μόνο 984 εκ. € και μόλις 0,55% του ΑΕΠ!
Ακόμη, είναι αξιοσημείωτο ότι στην αύξηση των δαπανών για Ε&Α, κατά τα τρία τελευταία χρόνια, έχει σημαντική συνεισφορά και ο ιδιωτικός τομέας και μάλιστα από ιδίους πόρους των επιχειρήσεων. Έτσι οι επενδύσεις του ιδιωτικού τομέα στην Έρευνα αυξήθηκαν το 2017 πάνω από 30% και πλέον είναι αντίστοιχες με αυτές του Δημοσίου.
Αυτό το στοιχείο μπορεί να ερμηνευτεί ως μια πρακτική έκφραση εμπιστοσύνης του ιδιωτικού τομέα για τις οικονομικές προοπτικές που διανοίγονται για τη χώρα.
Καίρια συνεισφορά σε αυτές τις αυξήσεις έχει η εισροή πρόσθετων πόρων ύψους 240 εκ. € για την τριετία 2017-2019 από το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ), ένα Ίδρυμα που αποτελεί ανεξάρτητο θεσμό για την Έρευνα και αποσκοπεί στη ενίσχυση νέων ερευνητών και της ελεύθερης Έρευνας που διεξάγεται στα ΑΕΙ και Ερευνητικά Κέντρα (ΕΚ) της χώρας. Πρέπει μάλιστα να σημειωθεί ότι για το 2019 έχουν ήδη προβλεφθεί πρόσθετοι πόροι ύψους 60 εκ. € ανεβάζοντας το συνολικό ποσό σε 300 εκ. €, από τα οποία τα 120 εκ. € προέρχονται από το ΠΔΕ και τα υπόλοιπα από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων.
Εδώ όμως πρέπει να απαντηθεί το ερώτημα: τι σημαίνουν αυτοί οι αριθμοί; Τι αντίκτυπο έχουν στην Κοινωνία;
Η απάντηση μπορεί να δοθεί μέσα από μια σύντομη αποτίμηση των αποτελεσμάτων των δράσεων που επιτελούνται.
Στην προμετωπίδα αυτών των δράσεων βρίσκεται το μεγάλο θέμα της στήριξης της πολυτιμότερης παρακαταθήκης που διαθέτει η χώρα, δηλαδή της στήριξης του εξαιρετικού ανθρώπινου δυναμικού, των νέων επιστημόνων και ερευνητών. Είναι οι επιστήμονες και οι μηχανικοί που προέρχονται από δημόσια Πανεπιστήμια, είναι περιζήτητοι διεθνώς και αποτελούν κίνητρο για επενδύσεις επιχειρήσεων έντασης Γνώσης στη χώρα.
Όμως, το φαινόμενο της μονόπλευρης φυγής στο εξωτερικό, το brain drain, που έχει σχεδόν δεκαπλασιασθεί κατά τα χρόνια της κρίσης, όπως και το brain waste, αποτελεί τη μεγάλη πληγή αφού αποστερεί τη χώρα από τις ζωτικές της δυνάμεις.
Από την πρώτη στιγμή η ανάσχεση του brain drain βρέθηκε ψηλά στην ατζέντα αυτής της Κυβέρνησης. Μια σειρά μέτρων που απευθύνονται τόσο στο δημόσιο, όσο και τον ιδιωτικό τομέα, έχουν σχεδιασθεί για την αντιμετώπισή του.
Τα μέτρα αυτά βασίζονται στο συνδυασμό δύο αναπόσπαστων συνθηκών:
Πρώτα, τη δημιουργία ποιοτικών θέσεων εργασίας που είναι η αναγκαία συνθήκη. Για παράδειγμα για πρώτη φορά μετά από οχτώ χρόνια άνοιξαν θέσεις για επιστημονικό προσωπικό στα ΑΕΙ και τα Ερευνητικά Κέντρα της χώρας και σε αυτό συμβάλλει και ο προς ψήφιση Προϋπολογισμός. Πρόσφατο παράδειγμα αποτελεί η έγκριση 152 θέσεων ειδικών επιστημόνων που θα καλύψουν πάγιες ανάγκες σε κρίσιμους τομείς στα ερευνητικά κέντρα. Ταυτόχρονα, με αιχμή το ΕΛΙΔΕΚ, δημιουργούνται ευκαιρίες σταδιοδρομίας σε μεταδιδάκτορες και νέους ερευνητές και αναμένεται να δημιουργηθούν συνολικά 4.000 θέσεις εργασίας.
Αυτό όμως δεν φθάνει. Είναι αναγκαία αλλά όχι και ικανή συνθήκη.
Χρειάζεται οι θέσεις εργασίας να συνδυασθούν με ελκυστικά ερευνητικά περιβάλλοντα που λειτουργούν ως πόλοι έλξης κι έμπνευσης για τους νέους επιστήμονες. Αυτό το πετύχαμε με μια δέσμη παρεμβάσεων που επιτρέπουν την ανάδειξη της δημιουργικότητας και των ικανοτήτων των νέων ερευνητών και τη διάνοιξη προοπτικών σταδιοδρομίας.
Τα πρώτα δείγματα ανάσχεσης του brain drain είναι πλέον ορατά. Επιστήμονες υψηλής εξειδίκευσης επιστρέφουν στη χώρα ή άλλοι παραμένουν σε αυτή για να επιτελέσουν τα ερευνητικά έργα που έχουν προτείνει σε ελληνικά ΑΕΙ και ΕΚ.
Το ΕΛΙΔΕΚ στους 22 μήνες από την ίδρυσή του το 2017, έχει διαθέσει 111.5 εκ. € για την ενίσχυση του ερευνητικού έργου υποψήφιων διδακτόρων, μεταδιδακτόρων, μελών ΔΕΠ και Ερευνητών έχοντας προσελκύσει περισσότερες από 7.000 προτάσεις.
Αναφορικά με τη στήριξη της καινοτόμου επιχειρηματικότητας, σε μια άλλη σειρά δράσεων με αιχμή το Πρόγραμμα «Ερευνώ – Δημιουργώ – Καινοτομώ» που διαχειρίζεται η ΓΓΕΤ, μέσα στο 2018 έχουν συμβασιοποιηθεί 488 συνεργατικά έργα καινοτόμων επιχειρήσεων με ΑΕΙ και ΕΚ με ένα συνολικό ποσό ύψους 363 εκ. €, κάτι που είναι πρωτοφανές για τα δεδομένα της Ελλάδας.
Κι ακολουθεί μέχρι το τέλος του 2018 η δεύτερη φάση του Προγράμματος με προϋπολογισμό δημόσιας δαπάνης ύψους 250 εκ. €. Στη φάση αυτή, προβλέπεται και η στήριξη του στελεχιακού δυναμικού Τμημάτων R&D Καινοτόμων Επιχειρήσεων ώστε να ενισχυθεί η ένταση Γνώσης και να δημιουργηθούν θέσεις εργασίας για επιστήμονες με υψηλή εξειδίκευση στον ιδιωτικό τομέα.
Και κάτι ακόμη, στη δεύτερη φάση προβλέπεται η ενίσχυση συνεργατικών έργων σε αναδυόμενες τεχνολογίες που σηματοδοτούν την παρουσία της χώρας στη λεγόμενη 4η Βιομηχανική Επανάσταση. Συνολικά αναμένεται να δημιουργηθούν περισσότερες από 4.400 ποιοτικές θέσεις εργασίας στο τέλος του Προγράμματος.
Τέλος, στον φετινό Προϋπολογισμό έχει προβλεφθεί η στήριξη μιας σειράς Εμβληματικών Δράσεων που αποσκοπούν να προβάλουν στην Κοινωνία με τρόπο απτό και ορατό τη σημασία της Έρευνας. Πρόκειται για οριζόντιες δράσεις, κυρίως σε αναδυόμενους τομείς με σαφές κοινωνικό αποτύπωμα.
Τρεις Εμβληματικές Δράσεις με συντονιστή την Πολιτεία έχουν σχεδιασθεί και ήδη υλοποιούνται. Η πρώτη είναι στην Ιατρική Ακριβείας, την αποκαλούμενη Ιατρική του μέλλοντος, για έγκαιρη και αξιόπιστη διάγνωση και εξατομικευμένη θεραπεία ασθενειών με έμφαση στην Ογκολογία και τα κληρονομικά καρδιολογικά νοσήματα. Μαζί με το Υπουργείο Υγείας, σημαντική στόχευση είναι οι εξελίξεις στους τομείς αυτούς να είναι προσβάσιμες σε όλους τους πολίτες μέσω του Εθνικού Συστήματος Υγείας. Μια δεύτερη εμβληματική δράση εστιάζει σε θέματα Αγροδιατροφής, ενώ η τρίτη αφορά την Κλιματική αλλαγή. Στις δράσεις αυτές δημιουργούνται Εθνικά Δίκτυα με τη συμμετοχή διαπρεπών επιστημόνων, από την ημεδαπή και τη διασπορά, με στόχο να υπάρξουν άμεσες και ορατές εφαρμογές και η Ελλάδα να αποτελεί συνδιαμορφωτή των εξελίξεων σε αντίστοιχες πρωτοβουλίες διεθνώς.
Τέλος, πρέπει να γίνει μνεία για ένα επίκαιρο μεγάλο θέμα που αφορά τη θέση της χώρας στο νέο τοπίο που διαμορφώνεται με τη λεγόμενη 4η Βιομηχανική Επανάσταση. Το διακύβευμα είναι κρίσιμο. Η επίδραση νέων ανατρεπτικών τεχνολογιών στα μέσα και τον τρόπο παραγωγής καθορίζει την θέση των χωρών στον παγκόσμιο καταμερισμό εργασίας, καθώς και τους μηχανισμούς συσσώρευσης και διακίνησης κεφαλαίων. Ταυτόχρονα, ανακύπτουν σοβαρές κοινωνικο-οικονομικές προκλήσεις όσον αφορά το μέλλον της εργασίας, την ένταση των ανισοτήτων, την ποιότητα της δημοκρατίας και γενικότερα το ρόλο της Πολιτικής.
Εδώ η στενή συνεργασία μεταξύ Υπουργείων είναι αναγκαία και ήδη υπάρχουν πρωτοβουλίες για την παρουσία της χώρας στο νέο περιβάλλον. Από την πλευρά μας έχουν σχεδιασθεί πιλοτικές ερευνητικές δράσεις σε επιστημονικούς και τεχνολογικούς τομείς, όπου η χώρα διαθέτει αξιόλογες δυνάμεις και αφορούν την 4η ΒΕ.
Κλείνοντας θα ήθελα να συνοψίσω λέγοντας ότι η ερευνητική πολιτική που υλοποιείται με στήριξη από τον Προϋπολογισμό του 2019 προωθεί μία ολιστική, συγκροτημένη και συστηματική, βήμα προς βήμα προσέγγιση στην Οικονομία της Γνώσης με στόχο τη δίκαιη Ανάπτυξη και την αντιμετώπιση των προκλήσεων του μέλλοντος.
Η υπερψήφιση αυτού του προϋπολογισμού θα φέρει τη χώρα ακόμη πιο μπροστά».
